Po raz pierwszy - jak zaznacza w posłowiu tłumacz Konrad Byzdra - wspomnienia Stepana Stebelskiego „Chrina” ukazały się w 1950 r. w Augsburgu pt. „Zymoju w bunkri”. Pod koniec ubiegłego roku zostały wydane pod polskim tytułem „Zimą w bunkrze” z podtytułem: „Wspomnienia dowódcy sotni UPA biorącej udział w zasadzce na gen. Świerczewskiego. Spisane w bieszczadzkim bunkrze UPA zimą 1947-1948”.
Stepan Stebelski, major UPA, o pseudonimie „Chrin” (z języka ukr. oznacza chrzan), urodził się 18.10.1914 r. we wsi Hołyń w powiecie Kałusz. Jak można wyczytać w jego wspomnieniach, do żołnierskich trudów był przygotowany od dziecka przez swoją mamę, która kazała mu myć się rankami w źródlanej wodzie i ćwiczyć przed pójściem do szkoły. Także jego pościel była prosta: „jeden koc, a pod głowę malutka poduszeczka”.
Stebelski z zawodu był nauczycielem, przed wojną pracował w szkole w Leszczawie Górnej, a w czasie wojny pełnił funkcję dyrektora szkoły w Kuźminie. Ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w stopniu kaprala. Był więziony w obozie w Berezie Kartuskiej. Wiosną 1942 r. został aresztowany i uwięziony przez gestapo za przynależność do OUN. Po ucieczce z więzienia, od czerwca 1944 r., przeszedł do podziemia. W powiece przemyskim dowodził miejscowymi Samoobronnymi Kuszczowymi Oddziałami, a także oddziałami Służby Bezpieczeństwa. W październiku 1944 r. jego czota brała udział w największej na ziemiach polskich bitwie pomiędzy wojskami sowieckimi a UPA koło Leszczawy Górnej. Podczas walki został ranny w ręce, z których jedna pozostała niesprawną. W Bieszczadach pojawił się latem 1945 r., a jesienią został dowódcą sotni, która weszła w skład kurenia Wasyla Mizernego „Rena” (26. Odcinek Taktyczny UPA „Łemko”). To jego sotnia w nocy z 29 na 30.12.1945 r. dokonała mordu na mieszkańcach Nowosielec (k. Sanoka), paląc przy tym ich domostwa. 28.03.1947 r. wraz z sotnią „Stacha” brał udział w akcji pod Jabłonkami, w której zginął gen. Karol Świerczewski. W lipcu 1947 r. sotnia „Chrina” z sotniami „Stacha” i „Bira” przeszły na terytorium Związku Sowieckiego, a on sam został dowódcą 24. (Drohobyckiego) Odcinka Taktycznego UPA „Makiwka”. Jego sotnia została rozformowana 10.09.1948 r. Jak napisał we wspomnieniach, od jesieni 1945 do maja 1947 r. stoczył około stu walk. Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi UPA I klasy (w książce: Złoty Krzyż Bojowej Zasługi I klasy, s. 35).
Stepan Stebelski zginął 9.09.1949 r. w rejonie wsi Pohorilce (zachodnie Czechy), prowadząc do Monachium grupę kurierów Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej (wykorzystałem także: „Bieszczady w Polsce Ludowej 1944-1989”, pod red. J. Izdebskiego i in., Rzeszów 2009).
Już same podtytuły są pewną zachętą do zainteresowania się treścią i mogą sugerować, że wspomnienia będą dotyczyć działań sotni „Chrina” w Bieszczadach. Jednak poza nielicznymi wzmiankami, niewiele się o tym dowiemy. A już na pewno nie ma w nich szerszego odniesienia do walki z wojskiem polskim pod Jabłonkami, w której zginął gen. Świerczewski.
Książka to opis codziennego życia w bunkrze, sylwetek, walki i wspomnień rodzinnego domu. Jej akcja toczy się na terenie Związku Sowieckiego, a „głównym wrogiem są w niej bolszewicy i komunizm”.
Po koniec 2012 r. ukazała się książka „Chrina” dotycząca walk na Łemkowszczyźnie pt. „Przez śmiech żelaza”.
WD
Stepan Stebelski „Chrin”, Zimą w bunkrze. Wspomnienia dowódcy sotni UPA biorącej udział w zasadzce na gen. Świerczewskiego. Spisane w bieszczadzkim bunkrze UPA zimą 1947-1948, [Kraków] 2012.
Książka dostępna w Wypożyczalni dla dorosłych i Czytelni Gównej.
